Η M. Mazzucato διαλύει τον μύθο του «ιδιωτικού τομέα που ρισκάρει» και του κράτους που βραδυπορεί. Οι μεγαλύτερες καινοτομίες χρηματοδοτήθηκαν αρχικά από δημόσια κεφάλαια. Μετά ήρθαν οι εταιρείες για να βγάλουν τα κέρδη.
*H Mariana Mazzucato είναι οικονομολόγος και καθηγήτρια επιστήμης και τεχνολογικών πολιτικών στο πανεπιστήμιο του Σάσεξ. Το νέο της βιβλίο «The Entrepreneurial State: debunking private vs public sector myths» κυκλοφόρησε στις 10 Ιουνίου 2013.
Ακόμη και πριν από την παρούσα οικονομική κρίση, οι πολιτικοί απορούσαν: Πού είναι η ευρωπαϊκή καινοτομία, η ευρωπαϊκή Google, οι εταιρίες που δεν διστάζουν να πάρουν ρίσκο;
Η απάντηση που ακούμε στην ερώτηση αυτή είναι ότι το αμερικανικό μοντέλο είναι πιο «επιχειρηματικό» από ό,τι σε άλλα μέρη του κόσμου. Αυτό υποτίθεται ότι συμβαίνει λόγω της κυριαρχίας των venture capitalists που παρέχουν υψηλού ρίσκου χρηματοδότηση σε ιδιοφυείς «εφευρέτες του γκαράζ», βοηθώντας τους να καινοτομήσουν.
Γενικά φαίνεται πως υπάρχει ομοφωνία γύρω από το ότι το αμερικανικό μοντέλο είναι πιο επιτυχημένο, καθώς θεωρείται περισσότερο προσανατολισμένο στην αγορά. Το βαρύ χέρι του κράτους στην Ευρώπη έχει κάνει το σύστημα περισσότερο αργό, λιγότερο αποτελεσματικό και λιγότερο καινοτόμο - θέτοντας υπό απειλή την ανάπτυξή του ακόμη και σε εποχές προ κρίσης.
Εντός των ίδιων των ΗΠΑ οι μάχες που δίνονται στο Κογκρέσο συχνά σχετίζονται με πώς το μεγάλο κράτος απειλεί να εξαλείψει το πνεύμα καινοτομίας στην οικονομία. Φυσικά, οι οικονομολόγοι καταλαβαίνουν ότι η αγορά πολλές φορές αποτυγχάνει, αλλά τελικά το κράτος θεωρείται -ακόμα και από προοδευτικούς οικονομολόγους- ότι δίνει τις οδηγίες από το πίσω κάθισμα.
Είναι λοιπόν σημαντικός ο ρόλος του για να διορθώνει τις αποτυχίες της αγοράς, αλλά όχι και για να διαμορφώνει ενεργά τις αγορές αυτές, καθοδηγώντας την καπιταλιστική μηχανή.
Πόσο πιθανό είναι όμως η εικόνα με την οποία μας βομβάρδισαν -ενός δυναμικού ιδιωτικού τομέα που αντιδιαστέλλεται στην απαραίτητη, αλλά δυσκίνητη γραφειοκρατία και το συχνά παρεμβατικό κράτος- να είναι εντελώς λάθος;
Είναι πιθανόν οι πιο ριζοσπαστικές και επαναστατικές αλλαγές στον καπιταλιστικό κόσμο να προέρχονται τελικά όχι από το αόρατο χέρι της αγοράς, αλλά από το πολύ απτό χέρι του κράτους;
Όντως. Η αληθινή ιστορία πίσω από τη Silicon Valley δεν είναι αυτή του κράτους που φεύγει από τη μέση ώστε οι ριψοκίνδυνοι venture capitalists -και οι «εφευρέτες των γκαράζ»- να μπορέσουν να κάνουν τα δικά τους. Απο το Internet έως τη νανοτεχνολογία, οι περισσότερες δομικές πρόοδοι τόσο στη βασική έρευνα όσο και στην εμπορευματοποίησή της χρηματοδοτήθηκαν από κρατικά κεφάλαια και οι επιχειρήσεις μπήκαν στο παιχνίδι μόνο όταν τα κέρδη ήταν σίγουρα.
Στην πραγματικότητα όλες οι ρηξικέλευθες τεχνολογίες πίσω φερ΄ ειπείν από το iPhone χρηματοδοτήθηκαν από κρατικά κονδύλια: το internet, το GPS, η τεχνολογία touchscreen, ακόμα και το Siri, το νέο σύστημα προσωπικής βοηθού που λειτουργεί με φωνητικές εντολές.
Το δημόσιο χρήμα μάλιστα δεν εξασφάλισε στις επενδύσεις αυτές μόνο τα βασικά, όπως π.χ. η έρευνα. Κρατικό χρήμα χρηματοδότησε τόσο την αρχική όσο και την εφαρμοσμένη έρευνα.
Σε ορισμένες περιπτώσεις προχώρησε τόσο ώστε να παρέχει risk finance στο πρώτο στάδιο προς εταιρείες που είχαν χαρακτηριστεί υπερβολικά ριψοκίνδυνες για τα ιδιωτικά κεφάλαια. Η Apple αρχικά έλαβε 500.000 δολ. από το Small Business Investment Corporation, έναν κυβερνητικό βραχίονα χρηματοδοτήσεων. Παρομοίως, η Intel και η Compaq πήραν δάνεια όχι απο venture capitals αλλά από το κρατικό πρόγραμμα Small Business Innovation Research.
Αν και πολλά από τα παραδείγματα μοιάζουν να είναι στρατιωτικά projects, στην πραγματικότητα σχετίζονται με διάφορα αντικείμενα, όπως η υγεία και η ενέργεια. Πράγματι, το 75% των πιο καινοτόμων φαρμάκων οφείλουν τη χρηματοδότησή τους όχι στις μεγάλες φαρμακευτικές ή σε κάποιο venture capital, αλλά στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας, το οποίο έχει την τελευταία δεκαετία επενδύσει περισσότερα από 600 δισ. δολ. στις ανακαλύψεις βιοτεχνολογίας και φαρμακευτικής. Από αυτά τα 32 δισ. δολ. επενδύθηκαν μόνο το 2012.
Αν και τα venture capitals μπήκαν στον χώρο της υγείας μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές του 1990, όλες οι μεγάλες επενδύσεις στον κλάδο αυτό έγιναν στις δεκαετίες 1950, 1960 και 1970.
Βλέπουμε το ίδιο να ισχύει στην «καθαρή» τεχνολογία. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Σιγκαπούρη, η Γερμανία, η Φινλανδία και η Δανία, το κράτος χρηματοδοτεί τους απαιτητικούς τομείς που χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση κεφαλαίου, τεχνολογική και εμπορική αβεβαιότητα.
Οι επιχειρήσεις αναμένουν ώστε οι μελλοντικές απολαβές να είναι πιο σίγουρες. Τα παραδείγματα αυτά είναι σημαντικά για τρεις λόγους:
Πρώτον, λένε μια πολύ διαφορετική ιστορία για τους πρωτοπόρους του καπιταλισμού και για το τι έκαναν σε περιοχές όπως η Silicon Valley. Προσφέρουν έτσι πολύ διαφορετικές συνταγές για τις χώρες που έχουν ανάγκη.
Η Ελλάδα έχει προβλήματα επειδή ο δημόσιος τομέας της είναι πολύ μεγάλος ή επειδή ο τομέας αυτός δεν κάνει αρκετά; Είναι η Γερμανία και η Δανία από τις ισχυρότερες χώρες στην Ευρώπη επειδή έσφιξαν το ζωνάρι ή επειδή οι κυβερνήσεις τους έχουν ξοδέψει περισσότερα από ό,τι οι άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σε τομείς όπως η έρευνα και η ανάπτυξη; Το πρόβλημα της Ευρώπης είναι η έλλειψη του risk capital ή ενός κύματος κρατικής χρηματοδότησης ώστε με αυτήν τη βάση να απογειωθεί το ιδιωτικό κεφάλαιο; Τα στοιχεία δείχνουν ως σωστότερη τη δεύτερη άποψη.
Δεύτερον, τα παραδείγματα αυτά εξηγούν γιατί τόσες πολιτικές που στόχο είχαν να αφήσουν ελεύθερο το κεφάλαιο αποδείχθηκαν αναποτελεσματικές. Έχει ενδιαφέρον η άποψη του John Maynard Keynes, ο οποίος στην πραγματικότητα δεν μίλησε για καινοτομία. Μιλούσε για τα κράτη και ήταν ειδικός στα μέσα που ενισχύουν την ιδιωτική επένδυση. Χρησιμοποιούσε τη φράση «ζωώδη ένστικτα» για να περιγράψει τη μεταβλητότητα των επενδύσεων που έχουν να κάνουν περισσότερο με το συναίσθημα και λιγότερο με την ορθολογική σκέψη.
Χρησιμοποιούσε αυτό το σχήμα για να δικαιολογήσει το ότι οι κρατικές παρεμβάσεις χρειάζονται για να σταθεροποιούν την ανάπτυξη. Ωστόσο, σε μια ιδιωτική του επιστολή προς τον Πρόεδρο Ρούσβελτ, στη δεκαετία του 1930, ο Keynes αναφερόταν στις επιχειρήσεις με τον όρο «κατοικίδια ζώα».
Τελικά μιλάμε για άγρια λιοντάρια σε κλουβιά που πρέπει να τους βγάλουμε τα κάγκελα για να βρυχηθούν, ή για... γατάκια που πρέπει να ανατραφούν με φροντίδα έως ότου γίνουν λιοντάρια; Μεγάλο μέρος της πολιτικής σήμερα έχει τη δεύτερη άποψη. Διαφορετικοί τύποι φοροαπαλλαγών που είτε σκοπεύουν στη μείωση του κόστους έρευνας και ανάπτυξης, είτε φέρνουν κεφαλαιακά κέρδη, λαμβάνουν ως δεδομένο ότι οι επιχειρήσεις είναι πρόθυμες και ικανές να ξοδέψουν.
Στην πραγματικότητα οι παραπάνω ιστορίες μας δείχνουν ότι είναι πρόθυμες να βάλουν το χέρι στην τσέπη μόνο αφού το κράτος ανοίξει τον δρόμο και αναλάβει το ρίσκο.
Το τρίτο και μεγαλύτερο πρόβλημα που καταδεικνύεται αφορά το να μη γίνεται δεκτός ο ρόλος του κράτους στο επιχειρείν και στην ανάληψη κινδύνου. Αυτό που παρατηρούμε είναι έναν όλο και πιο δυσλειτουργικό καπιταλισμό - όπου ο κίνδυνος της καινοτομίας γίνεται όλο και πιο δημόσιος, ενώ τα κέρδη όλο και πιο ιδιωτικά.
Αν αναγνωρίσουμε ότι το κράτος όχι μόνο βοηθά τις αγορές αλλά και ότι τις δημιουργεί μέσα από την ενεργή ανάληψη κινδύνου, θα πρέπει να υπάρξει ένας τρόπος να ανακατευθύνονται μερικά κεφάλαια σε κάποιο fund καινοτομίας. Τα χρήματα που θα συγκεντρώνονται εκεί θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να υλοποιηθεί το επόμενο μεγάλο βήμα καινοτομίας.
Αν έστω και το 1% των χρηματοοικονομικών κερδών από το διαδίκτυο επέστρεφε στο δημόσιο ως αποζημίωση για την αρχική χρηματοδότηση, θα υπήρχαν σήμερα πολύ περισσότερα κεφάλαια να ξοδέψουμε στην πράσινη τεχνολογία, που χειμάζεται.
Αν και πολλοί επισημαίνουν ότι αυτός ο μηχανισμός ανατροφοδότησης υπάρχει και είναι το ίδιο το φορολογικό σύστημα, ζούμε σε μια εποχή όπου οι μεγάλες παγκόσμιες επιχειρήσεις, των οποίων τα προϊόντα προέκυψαν από κρατικής χρηματοδότησης έρευνα, χρησιμοποιούν νόμιμα παραθυράκια για να μην πληρώνουν σχεδόν καθόλου φόρους.
Είναι σημαντικό να μη διατηρούμε μύθους περί «οικοσυστημάτων καινοτομίας», αλλά να παραδεχθούμε ποιος κάνει τι σε αυτά και να επιτρέψουμε στις απολαβές να είναι δημόσιες, όπως και ο κίνδυνος που αναλαμβάνεται για να επιτευχθούν. Αλλιώς η ανάπτυξη μπορεί να είναι «έξυπνη», αλλά δεν θα είναι συνολική. Αυτό δεν θα βλάψει μόνο τις μελλοντικές καινοτομίες, αλλά και τη ζωή των μελλοντικών γενιών. Και κάτι τέτοιο δεν θα είναι καλή εξέλιξη.
euro2day.gr