Της Κορίνας Καφετζοπούλου «Δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία αν χαθούν οι ντόπιες ποικιλίες»
Αδάμ Φόρμπες
Πριν μερικές ημέρες τοMadeinCreta συνάντησε στην Επάνω Βάθειαδυο Μικρασιάτες που φύλαγαν και καλλιεργούσαν ακόμα τους σπόρους που οι γονείς τους έφεραν από τη Μικρά Ασία.
Εκείνοι οι άνθρωποι έφυγαν από τους τόπους τους με ότι πολυτιμότερο είχαν, τους σπόρους τους…
Κι αυτό για να έχουν πάντα τροφή. Αυτό το πολύτιμο αγαθό της τροφής, που όλοι το είχαν δεδομένο, μπήκε σε παγκόσμιο επίπεδο σε ένα παιχνίδι «εξάρτησης και απόλυτης κυριαρχίας».
Εξαρτώμενοι οι καλλιεργητές (υβριδικοί σπόροι, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, νερό) εξαρτώμενοι και οι καταναλωτές που δεν μπήκαν καν στη λογική της έννοιας «φυτεύω και καταναλώνω».
Και να ήθελαν να το κάνουν δηλαδή, θα ήταν αδύνατο, αφού οι υβριδικοί σπόροι δίνουν προϊόν, μόνο για μια χρονιά. Είναι έτσι «φτιαγμένοι» που και να θες να το κάνεις, δεν ξέρεις τί προϊόν θα πάρεις, με την επόμενη σπορά.
Οι Μικρασιάτες μπόρεσαν να το κάνουν διότι οι σπόροι τους ήταν ανοιχτής διασταύρωσης, ήταν δηλαδή σπόροι, που αναπαράγονται με φυσιολογικό τρόπο. Φυτεύεις, παράγεις, αποξηραίνεις, και φυτεύεις ξανά.
Αυτοί οι σπόροι είχαν μια επιπλέον ιδιομορφία. Επειδή είχαν επιβιώσει σε συνθήκες πολέμου και αντιξοότητες, ήταν ανθεκτικοί. Δεν ήθελαν σχεδόν καθόλου νερό και άντεχαν στις ασθένειες, επιπλέον οι καρποί είχαν άρωμα και γεύση.
Η ντομάτα θύμιζε ντομάτα και το καρπούζι … καρπούζι. Όχι όπως σήμερα, που η εμφάνιση του καρπού δεν έχει σχέση με τη γεύση.
Αυτούς λοιπόν τους σπόρους έκανε σκοπό ζωής να τους βρει να τους αναπαράγει και να τους διασώσει το 1995, ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης, από τη Δράμα. Με τα πόδια και ωτοστόπ, γύρισε όλη τη χώρα.
Πήγε σε απομακρυσμένες περιοχές βρήκε παλαιούς ανθρώπους οι οποίοι ακόμα διατηρούσαν παλιούς σπόρους και ντόπιες ξεχασμένες ποικιλίες, και άρχισε να τους συγκεντρώνει.
H ροζ τομάτα ή αλλιώς ψωμοτομάτα δεν "επιβίωσε" επειδή δεν αντέχει στο ράφι.
Λίγο μετά δημιούργησε την ομάδα Πελίτι, και αργότερα το δίκτυο Πελίτι (στα ποντιακά σημαίνει βελανιδιά). Τώρα πια, πολλές ομάδες ανθρώπων στη περιφέρεια ασχολούνται με τη διάσωση και τη διάδοση των παραδοσιακών ποικιλιών. Σπόροι που δίνονται χέρι με χέρι, χωρίς οικονομικό αντίτιμο.
Είναι άλλωστε τόσο πολύτιμοι που ξεπερνούν την έννοια των χρημάτων.
Το Πελίτι στο Ηράκλειο
Πριν δύο χρόνια η ομάδα Πελίτι δημιουργήθηκε και στο Ηράκλειο, από τη γεωπόνο Στέλλα Χατζηγεωργίου και τον παραγωγό Μανώλη Βαρδάκη.
Η γεωπόνος κ. Στέλλα Χατζηγεωργίου
Η κ. Στέλλα Χατζηγεωργίου μίλησε στοMadeinCreta για αυτήν την προσπάθεια, καθώς το τελευταίο διάστημα, σε όλη την Κρήτη αλλά και στην υπόλοιπη χώρα, είναι σε εξέλιξη μια σημαντική προσπάθεια διάδοσης της ιδέας, ενώ γίνεται και διανομή σπόρων, σε μια προσπάθεια να γίνει «μύηση» του κοινού και από τη θεωρία να περάσουν όλοι στην πράξη.
Την ερχόμενη Κυριακή (7 Απριλίου) στον Πύργο θα διανεμηθούν 2,5 χιλιάδες φακελάκια από 40 διαφορετικές ποικιλίες για να φυτευτούν τα καλοκαιρινά φυτά τον Απρίλιο.
Ντόπιες και ξεχασμένες ποικιλίες, ντομάτας (ροζ ντομάτα ή ψωμοντομάτα σταμάτησε να καλλιεργείται επειδή δεν αντέχει πολλές μέρες στο ράφι), πεπονιού, αγγουράκια (ξυλάγγουρα, κλωσσούδια ατζούρια), κολοκυθάκια, πιπεριές , μελιτζάνες (άσπρες), καλαμπόκια (κίτρινα, κόκκινα μαύρα) ηλίανθος, τσούκος, κολοκύθες, καρπούζι (το μαύρο) κ. ά.
Το «στρατηγείο» του Πελίτι , είναι στον Πύργο
Η ομάδα Πελίτι στο Ηράκλειο, σε 2,5 στρέμματα γης που της παραχωρήθηκαν από τη δημοτική αρχή Αρχανών Αστερουσιών (μια έκταση που ήταν χρήσιμη μόνο για τα μπάζα!) φύτεψε πέρυσι 40 ποικιλίες διαφόρων φυτών ενώ φέτος για πρώτη φορά, φυτεύτηκαν σιτηρά και όσπρια και εκτός από τα γνωστά και ένα ξεχασμένο το «μπίζι» ή «μανορόλι».
Δεκάδες άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, βοήθησαν για να καθαριστεί ένα χωράφι στον Πύργο, και να ξεκινήσει η καλλιέργεια των σπόρων της ελευθερίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι για να καθαριστεί το χωράφι εργάστηκαν δεκάδες άνθρωποι μικροί και μεγάλοι.
«Δε μας ενδιαφέρει μόνο η κατανάλωση σπιτιού, αυτό που θέλουμε είναι να περάσει ιδέα και στους επαγγελματίες αγρότες. Δεν είναι εύκολο πρέπει να γίνει σταδιακά. Για αυτό και ξεκινήσαμε την πιλοτική καλλιέργεια. Για να δούμε στην πράξη την καλλιέργεια και την απόδοση.
Ο σκοπός μας είναι να έχουν ελευθερία, αυτονομία, αυτάρκεια και οι παραγωγοί. Να βγούνε στην αγορά τα προϊόντα, να τα μάθει ο καταναλωτής. Ξέρουμε ότι ο δρόμος είναι δύσκολος, πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία, πρώτα των καταναλωτών. Αν ο καταναλωτής το ζητήσει ο καλλιεργητής θα το κάνει».
Η πραγματικότητα της καλλιέργεια δεν είναι τόσο απλή. Οι σπόροι μπορεί να έχουν αντέξει στα δύσκολα, να μη θέλουν πολύ νερό, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, θέλουν όμως παρατήρηση επειδή ο συμβατικός τρόπος καλλιέργειας έχει εξοντώσει όλους τους φυσικούς εχθρούς.Υπάρχουν όμως για όλα λύσεις.
Μια διευκρίνιση για την πατάτα
Η πατάτα είναι ευαίσθητη στις ιώσεις και δεν μπορεί να καλλιεργηθεί με αυτόν τον τρόπο. Για αυτό ίσως και να έχετε προσέξει σε σούπερ μάρκετ την αναφορά, «απαγορεύεται η παραγωγή» .
Γιατί είναι τόσο σημαντική η διάσωση των ντόπιων ποικιλιών;
Τομάτα γίγας βάρους 1,3 κιλών!
• Οι ντόπιες ποικιλίες είναι ένα ζωντανό κομμάτι του πολιτισμού μας. Το μονόκοκκο σιτάρι (Triticummonococcum) καλλιεργείται στον Ελλαδικό χώρο εδώ και 9.500 χρόνια.
• Έφτασαν στις μέρες μας έχοντας ξεπεράσει μια σειρά από δύσκολες αντιξοότητες, δυνατούς ανέμους, ασθένειες, παράσιτα , πολέμους κ.α και έτσι μπορούν και προσαρμόζονται καλύτερα στον τόπο όπου καλλιεργούνται και διασφαλίζουν την διατροφική αυτάρκεια και ασφάλεια του πλανήτη.
• Έχουν χρώματα, αρώματα και γεύσεις. Παραδοσιακά στην Ελλάδα καλλιεργούνται κόκκινα καρπούζια αλλά και κίτρινα, κόκκινες ντομάτες μεγαλόκαρπες αλλά και ροζ, όπως και κίτρινες αχλαδόσχημες κ.α . Το ίδιο και τα καλαμπόκια έχουμε άσπρα, μαύρα, κόκκινα κ.α
• Ο αγρότης καλλιεργητής μπορεί να κρατήσει το δικό του σπόρο κάθε χρόνο, έχοντας έτσι αυτάρκεια, ελευθερία και έλεγχο της τροφής του.
• Δεν ανήκουν σε εμάς αλλά στις γενιές που θα έλθουν, εμείς είμαστε οι διαχειριστές τους.
Για να υπάρξει ποιότητα στην τροφή θα πρέπει να υπάρξει ποιότητα στο σπόρο.
Συγκομιδή και αποθήκευση των σπόρων
Επιλέγουμε τους σπόρους που είναι πιο αντιπροσωπευτικοί της ποικιλίας που καλλιεργούμε. Τους αφήνουμε να ωριμάσουν πάνω στο φυτό. Προτιμούμε τους πρώτους καρπούς. Οι πρώτοι καρποί έχουν τα καλύτερα χαρακτηριστικά της ποικιλίας.
Είναι καλό να μαζεύουμε τους σπόρους από καρπούς στην αρχή, τη μέση και το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου.
Η ποικιλομορφία είναι βασική αρχή για όλους τους σπόρους.
Για να συλλέξετε σπόρους ντομάτας, κόψτε τους ώριμους καρπούς στη μέση. Αφαιρέστε το ζελατινώδες υγρό με τους σπόρους και βάλτε το μέσα σε ένα σουρωτήρι.
Ξεπλύντε με άφθονο νερό και τρίψτε απαλά με τα χέρια σας τη ζελατίνη. Απλώστε τους σπόρους σε λαδόκολλα σε σκιερό μέρος και αφήστε τους να στεγνώσουν.
Για να συλλέξετε σπόρους πιπεριάς αφήστε τον καρπό πάνω στο φυτό ώσπου να κοκκινίσει (άσχετα με την ποικιλία) . Στις πιπεριές προτείνεται να συλλέγουμε από το δεύτερο καρπό και μετά.
Κόψτε τον καρπό και αφαιρέστε τη σάρκα του. Τρίψτε ελαφρά τους σπόρους ώστε να διαχωριστούν και απλώστε τους σε λαδόκολλα να στεγνώσουν.
Για σπόρους που συλλέγονται από καρπούς ξερούς που ωριμάζουν και ξηραίνονται πάνω στο φυτό, όπως το καλαμπόκι, τα φασόλια, τα μπιζέλια , τα μαρούλια κλπ συγκεντρώστε μόνο τους σπόρους από καρπούς που έχουν ωριμάσει εντελώς. Το φυτό μπορεί να αρχίσει να πεθαίνει πρωτού οι σπόροι είναι έτοιμοι για συλλογή. Κάντε τη συγκομιδή όταν οι σπόροι είναι ξεροί όχι υγροί από την πρωινή δροσιά ή μετά τη βροχή.
Συντήρηση ανανέωση και αποθήκευση σπόρων
Οι σπόροι καλό είναι να ανανεώνονται για να παραμείνουν ζωντανοί και δυνατοί. Αμέσως μετά την επαρκή ξήρανση – ο σπόρος πρέπει να σπάει και όχι να λυγίζει - μεταφέρετε τους σπόρους σε βάζα που κλείνουν αεροστεγώς. Έτσι θα προστατευθούν από την υγρασία της ατμόσφαιρας.
Αν συσκευάσετε τους σπόρους σε γυάλινα ή μεταλικά δοχεία μπορείτε να προσθέσετε μέσα σε τούλι μια ποσότητα ασβέστη σε στεγνή μορφή για να συγκρατεί την υγρασία και να εμποδίζει την ανάπτυξη εντόμων. Η αποθήκευση καλό είναι να γίνει σε δροσερό και ξηρό μέρος.
*Για οποιαδήποτε πληροφορία μπορείτε να επικοινωνήσετε με την Ομάδα Πελίτι Ηράκλειου
madeincreta.gr